Bùi Huy Vọng – Người con dân tộc Mường, say mê khảo cứu,sưu tầm, bảo tồn và phát triển Văn hóa dân gian Mường

Là một tấm gương học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, đảng viên, nghệ nhân Bùi Huy Vọng (thuộc chỉ bộ xóm Bưng, xã Hương Nhượng, Huyện Lạc Sơn, tỉnh Hoà Bình) đã đạt được nhiều thành tích cao về công tác sưu tầm, khảo cứu, phục hồi di sản văn hoá dân tộc Mường.

Bùi Huy Vọng tấm gương về sự chịu khó tìm tòi và nghiên cứu

Lớn lên trong cái nôi của nền văn hoá Mường tại huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình, dù gia đình không ai theo nghiệp nghiên cứu văn hoá, nhưng bản thân ông được nuôi dưỡng trong mạch nguồn văn hoá truyền thống từ những lời ru à ơi, những “câu thường rang”, “bộ mẹng” của các bà, các mệ từ nhỏ đã khiến đảng viên Bùi Huy Vọng thêm yêu thích, tìm hiểu văn hoá dân tộc. Từ nhỏ, Bùi Huy Vọng là người thích đọc sách, nhà không có điều kiện nên ông đều dành dụm bất cứ lúc nào có tiền đều mua sách đọc. Lớn lên, trong hoàn cảnh khó khăn, các điều kiện về vật chất còn chưa đủ đầy, bản thân ông học hết lớp 12 thời đó, là người chịu khó tìm tòi, nghiên cứu và chứng kiến sự thăng trầm của lịch sử văn hoá dân gian dân tộc Mường. Trước khi tham gia vào công việc sưu tầm, biên soạn văn hóa dân gian, ông tham gia viết văn nhưng do cái duyên với văn hóa dân gian, đặc biệt với văn hóa dân tộc Mường đã khiến ông bước chân vào và say mê từ đó.

Say mê với văn hóa dân tộc Mường

Bản thân nghệ nhân Bùi Huy Vọng tham gia sưu tầm các hiện vật là đồ cổ của người Mường xưa, tìm hiểu văn hoá thông qua lễ hội, phong tục làm lễ trong đám ma của người Mường ....để viết thành sách lưu lại; đồng thời phổ biến, phục dựng lại các lễ hội đã có từ lâu đời như lễ hội Đình Băng (xã Ngọc Lâu), lễ hội Ðu Vôi (xã Liên Vũ), lễ hội Đình Khênh (xã Văn Sơn)... Theo ông, văn hóa dân gian Mường vô cùng phong phú và đa dạng, là văn hoá có trầm tích bề dày hơn một nghìn năm, ông tự nhận bản thân mình chỉ là hậu duệ của những thế hệ đi trước và chính ông cũng như một số nghệ nhân tìm hiểu về văn hóa Mường chưa thể sưu tầm, nghiên cứu hết được.

Đứng trước sự mài mòn của thời gian, là người con sinh ra và lớn lên tại xứ Mường, nghệ nhân Bùi Huy Vọng luôn mang trong mình niềm ấp ủ có thể lưu trữ trọn vẹn và phát triển nền văn hoá của dân tộc, ông bắt đầu sáng tác, những tác phẩm ông viết ra đã được in thành sách và trong suốt quá trình lao động của mình ông đã có 80 bài viết, nghiên cứu ở thể loại dân gian Mường; 12 cuốn sách, 04 công trình khoa học văn hoá và tham gia 02 đề tài khoa học về văn hoá dân gian dân tộc Mường.

Với sự miệt mài làm việc, Bùi Huy Vọng đã được các cấp, ngành công nhận với những giải thưởng vinh danh. Năm 2016, ông tham gia sưu tầm, phục dựng lễ hội đền Băng (xã Ngọc Lâu), theo truyền thuyết từ xa xưa đây là đền thờ Trưởng Đức Vua Cả Ba Vì Đại Cổ Thánh đã có công hộ quốc an dân chống lũ, giúp dân bảo vệ mùa màng; tham gia tư vấn, viết lời bình màn trình diễn cồng chiêng Lễ kỷ niệm 130 năm thành lập huyện; làm cố vấn văn hoá

Mường cho Đài Truyền hình Việt Nam, kênh VTC10 - NETVIET, kênh VTV4. Bùi Huy Vọng được Chủ tịch Uỷ ban Nhân dân tỉnh tặng Bằng khen vì có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua chào mừng 130 năm thành lập và 25 năm tái lập tỉnh Hoà Bình, ông tham gia để tài nghiên cứu khoa học xây dựng chữ Mường do Viện Ngôn ngữ học Việt Nam chủ trì, đạt loại xuất sắc. Đây là một công trình mang ý nghĩa to lớn không chỉ với văn hoá dân tộc Mường mà còn với kho tàng văn hoá dân gian Việt Nam.

Để chữ Mường được phổ biến và trở về vị trí, vai trò quan trọng của nó, ông đã phối hợp cùng các cơ quan chức năng mở lớp dạy thực nghiệm tiếng Mường tại huyện Kỳ Sơn và xã Hương Nhượng, huyện Lạc Sơn, nay đã hoàn thành. Đề tài nghiên cứu khoa học này đã được Hội Đồng khoa học tỉnh Hoà Bình trao giải xuất sắc.

Theo nghệ nhân Bùi Huy Vọng, để có những tác phẩm tốt đòi hỏi cần có sự chuẩn bị công phu và sự hiểu biết rộng, “Nghệ thuật diễn xướng Mo Mường” là một tác phẩm như thế. Ông cùng với nhóm tác giả tìm hiểu sâu về tang lễ của người Mường xưa qua tìm hiểu từ những người đã được chứng kiến. Với sự đầu tư kỳ công, công trình của ông cùng nhóm tác giả đã đạt giả Nhất do Hội Văn nghệ dân gian tổ chức. Theo ông, trong tang lễ của người Mường, đặc biệt là của người nhà Lang xưa là một loạt hiện tượng văn hoá được cô đặc, dồn nén,trong đó Mo Mường là một mỗi trường phản ánh ngôn ngữ, kể lại đời sống và thể hiện tri thức của người Mường. Năm 2016, tác phẩm này đã được Hội Văn nghệ Dân gian trao giải Nhất.

Bên cạnh đó, công trình “Tục thờ cây Sỉ của người Mường” của ông đã đạt giải Nhì của Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam. Cây Sỉ từ thời xa xưa là biểu tượng văn hoá dân gian, liên quan đến yếu tố tâm linh người Mường, Cây Sỉ từ thời xa xưa là biểu tượng văn hoá dân gian, liên quan đến yếu tố tín ngưỡng, tâm linh người Mường.

Tác phẩm “Nghề dệt cổ truyền của người Mường” cũng được Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam đánh giá cao với giải C. Dệt thủ công là một nghề truyền thống từ lâu đời, đặc biệt nét đẹp văn hoá được thể hiện trong bộ trang phục truyền thống váy áo Mường của người phụ nữ, cho thấy đời sống tỉnh thần và sự khéo léo của người Mường đã có từ lâu đời.

Năm 2016, cá nhân Bùi Huy Vọng được Uỷ ban Nhân dân tỉnh Hoà Bình trao giải khuyến khích tác phẩm báo chí “Xã Hương Nhượng chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn”. Hiểu được giá trị to lớn của văn hoá dân tộc Mường đang dần mất đi theo thời gian, trăn trở làm sao để nhân dân đặc biệt là thế hệ trẻ hiểu và biết về các lễ hội truyền thống dân tộc, nghệ nhân Bùi Huy Vọng đã tham gia phục dựng lại các lễ hội truyền thống của các địa phương trên địa bàn huyện. Mỗi một lễ hội là một điển tích gắn với nó, năm 2017 ông đã tham gia sưu tầm, biên soạn kịch bản, khôi phục di sản Lễ hội Đình Khênh (xã Văn Sơn), đây là lễ hội thể hiện giá trị văn hoá uống nước nhớ nguồn của người Mường từ xa xưa tưởng nhớ Trưởng Tín, Bà Triệu Ân đánh giặc giữ yên đất Mường; phục dựng Lễ hội Ðu Vôi (xã Liên Vũ), lễ hội được tổ chức 3 năm một lần; phục dựng trò thể thao dân gian Vật Mường; tham gia biên dịch trang Tiếng Mường trên Báo Hoà Bình điện tử; tham gia phản biện các Hội đồng khoa học do tỉnh thành lập; nghệ nhân Bùi Huy Vọng thực hiện 04 công trình khoa học văn hoá; tham gia 02 để tài khoa học về văn hoá; Ông viết 10 nghiên cứu khoa học đăng trên các tạp chí của tỉnh và Trung ương. Ông vinh dự được Chủ tịch nước trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật cho hai công trình khoa học, gồm “Phong tục làm chay - Tập l” và cụm tác phẩm công trình “Tang lễ cổ truyền của người Mường”.

Hiện tại, ông đang tiếp tục công việc phục dựng Lễ hội đền Trường Kha (xã Liên Vũ), Lễ hội đình Khói (xã Ân Nghĩa). Những công trình khoa học, sách... là cả quá trình tìm tòi nghiên cứu, là một nghệ nhân say mê với văn hoá dân gian Mường ông đã, đang và tiếp tục cống hiến hết mình cho sự nghiệp văn hoá dân gian Mường. Đảng viên Bùi Huy Vọng là một tấm gương sáng về học tập và làm theo tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, có đóng góp to lớn vào công tác khảo cứu giá trị văn hoá dân gian đang dần mất đi theo thời gian và phục dựng lại những giá trị vốn có của nó. Đồng thời cổ vũ, động viên, tiếp thêm động lực sáng tạo cho những người có đam mê, yêu thích văn hoá dân gian, đặc biệt đối với văn hoá dân gian Mường. Nhờ có nghệ nhân Bùi Huy Vọng, các lễ hội truyền thống của dân tộc Mường trong địa bàn huyện Lạc Sơn đang được sống lại trọn vẹn nét tinh hoa vốn có để mỗi lễ hội được mang trong mình hơi thở của văn hóa dân gian xưa trong lòng thời đại mới.

--------------------

Tú Trâm